Onderzoek Fieldlab Evenementen: WMO plichtig of niet?

by Vincent Bontrop 31 March 2021 · Science & Research

Een groot deel van de Nederlandse bevolking zal inmiddels wel gehoord hebben van de Fieldlab testevenementen. Zo was er onder meer een optreden van Guido Weijers in De Jaarbeurs georganiseerd, trad Andre Hazes op in de Ziggo Dome en werden er festivals georganiseerd in Biddinghuizen met als “[doel] … te kijken of mensen in de toekomst op een veilige manier samen kunnen komen”[1][2].

“We willen met deze proeven onderzoeken of we de huidige maatregelen, zoals de anderhalve meter, kunnen vervangen en toch veilige en verantwoorde evenementen kunnen organiseren. De bedoeling is om met de proeven inzicht krijgen in de besmettingsrisico’s”

Pieter Lubberts (Fieldlab), in ‘Binnenkort proeven met voetbalwedstrijden en festivals met publiek’ (26 januari 2021). NOS.nl. Geraadpleegd 27 maart 2021.[3]

Deze testevenementen werden onder de vlag van Back to Live (www.backtolive.nl) georganiseerd door Fieldlab Evenementen (www.fieldlabevenementen.nl), een initiatief van het Eventplatform, de Alliantie van Evenementenbouwers en de overheid[4].

Na het vernemen van het nieuws rond Fieldlab was bij mij de vraag of hier de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen niet van toepassing is. Er werd gesproken over “experiment”, de deelnemers waren in verschillende groepen ingedeeld, “… het contact tussen de bezoekers en het groepsgedrag” werd geobserveerd, de deelnemers moesten aan voorwaarden voldoen, en “[de] bedoeling … [was] om met de proeven inzicht [te] krijgen in de besmettingsrisico’s”[5].

Kortom, tijd voor een reconstructie op basis van de informatie, nieuwsberichten en documenten die via internet beschikbaar zijn. Helaas zonder protocol aangezien dat niet online beschikbaar is gesteld.

Inhoudsopgave

Fieldlab
Bouwstenen en risicobeheersingsmodel
- Swiss cheese model
Onderzoeksvragen
De verschillende onderzoeken binnen Fieldlab
Onderzoek met testevenementen – de pilots

Fieldlab onderzoek WMO plichtig of niet?
- Verklaring niet-WMO
- Definities – Wanneer onder de reikwijdte van de WMO?
Overwegingen
Slot
Referenties
Gerelateerd

Fieldlab

Alvorens in te gaan op de testevenementen eerst een paar stappen terug.

Zoals op de website van Fieldlab Evenementen valt te lezen is “[het] programma … opgestart naar aanleiding van de gesprekken die de evenementenbranche heeft gevoerd met diverse ministeries en heeft als gezamenlijke ambitie om, binnen de kaders van veiligheid en gezondheid, verschillende elementen te toetsen die inzicht kunnen bieden om te komen tot versoepelingen”[6].

Het Fieldlab programma is daarbij mede opgezet samen met wetenschappers en kennisinstellingen, de Topsectoren Creatieve Industrie en Life, Sciences & Health en CLICKNL. Daarbij wordt het programma ondersteund door de Ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en van Justitie en Veiligheid (J&V).

Bron: Organisatie (z.d.). Fieldlab Evenementen. Geraadpleegd 27 maart 2021.

Het Radboudumc, TNO, TU Delft, Sportinnovator, Breda University of Applied Sciences (BUAS) zijn als “kennispartner” betrokken, de TU Eindhoven en Logistics Community Brabant (LCB) zijn (via een van de partners) aan Fieldlab verbonden, en volgens de website EventBranche.nl is er tevens een samenwerkingsverband met de Universiteit Twente, Bureau Franken, bbabinnenmilieu en Dynamic Crowd Measurement (DCM) dat verbonden is aan de Universiteit Sydney[7] [8] [9] [10]. Ook is er advies geleverd door de gedragsunit van RIVM en Universiteit van Amsterdam, en Bureau Brandeis heeft een juridische toets uitgevoerd of het uitsluiten van bepaalde groepen mensen juridisch houdbaar is[11].

Een groot collectief aan verschillende partijen die allen een aandeel hebben in het onderzoek van Fieldlab Evenementen. Ten behoeve van de organisatie is er een structuur opgezet die visueel is weergegeven op de website van Fieldlab Evenementen (https://fieldlabevenementen.nl/organisatie/).

Bouwstenen en risicobeheersingsmodel

Zoals op haar website is beschreven is “[het] doel van Fieldlab Evenementen … om gevalideerde bouwstenen te ontwikkelen als bewijslast van de veilige en betrouwbare aanpak, in co-creatie met bedrijven, overheden, wetenschap, belangenorganisaties en publiek”[12]. Hiermee wil men “vertrouwen … creëren bij de Rijksoverheid om zo toetsingskaders te verfijnen en de Corona-routekaart aan te kunnen passen”[13].

Het programma van Fieldlab Evenementen is gericht op differentiatie van verschillende evenementen (zakelijk en publiek) en situaties (binnen en buiten, statisch of dynamisch, etc.) en het versneld teruggaan naar volledige operatie voor evenementen.

bron: Landingspagina (z.d.). Fieldlab Evenementen. Geraadpleegd 27 maart 2021).

De maatschappelijk betekenis en waarde van de Fieldlab onderzoeken is duidelijk. Over het onderzoek zelf, het onderliggende model en de te ontwikkelen bouwstenen valt op de website van Fieldlab Evenementen het volgende te lezen:

Fieldlab Evenementen is op zoek naar meerdere bouwstenen die bijdragen aan preventie en reductie van het risico van verspreiding van het Covid-19 virus (of eventueel toekomstige varianten). Daarmee zorgen we voor een veilige omgeving waarin de normale bezetting tijdens evenementen weer mogelijk is.

De bouwstenen zijn gebaseerd op de customer journey van bezoekers van evenementen. Als geen ander zijn we in staat om deze in een gecontroleerde omgeving te plaatsen. Van aanschaf van een ticket, tijdens het evenement zelf, tot de reis naar huis en eventueel de periode daarna.

Risicobeheer model
De overkoepelende gedachte is om de bouwstenen terug te herleiden naar een Risicobeheersingsmodel. Door het samenbrengen van bouwstenen ontstaat een stapeling van risicobeheersende maatregelen waarmee een verantwoorde evenementomgeving ontstaat. Het gevolg is een mogelijk toetsingsinstrument voor overheid, regionale en lokale vergunningverleners.

bron: Bouwstenen (z.d.). Fieldlab Evenementen. Geraadpleegd 27 maart 2021.

Van de customer journey en de risicobeheersingsmaatregelen (bouwstenen) die ingezet kunnen worden is op de website van Fieldlab Evenementen een visuele weergave te vinden (https://fieldlabevenementen.nl/bouwstenen/).

Swiss cheese model

Bron: Mackay, Ian M. (2020): The Swiss Cheese Respiratory Virus Defence. figshare. Figure. https://doi.org/10.6084/m9.figshare.13082618.v22

Het risicobeheersingsmodel en de bouwstenen doen mij denken aan de gelaagde aanpak in risicoreductie van Prof James Reason en de illustratie van Ian Mackay over de maatregelen die genomen kunnen worden ter voorkoming van de overdracht van SARS-CoV-2[14] [15] [16] [17].

De verschillende lagen (“kaasplakken”) vergelijk ik dan met de risicobeheersende maatregelen (bouwstenen) die kunnen bijdragen aan de preventie en reductie van het risico van verspreiding van SARS-CoV-2 “[van] aanschaf van een ticket, tijdens het evenement zelf, tot de reis naar huis en eventueel de periode daarna“[18].

Onderzoeksvragen

Op 10 september 2020 volgde het bericht dat de bouwstenen en bijbehorende onderzoeksvragen waren opgesteld[19]. Ten aanzien van het risicobeheer(-sings) model (of risicobeheersingsmodel) heeft Fieldlab Evenementen de volgende onderzoeksvragen geformuleerd[20]:

Welke weging kunnen we toekennen aan een individuele bouwsteen?
Welke weging kunnen we geven aan gestapelde bouwstenen?

Voor de individuele bouwstenen zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld:

Bouwsteen	Onderzoeksvraag
Gedrag	Op welke wijze kunnen wij het gedrag beïnvloeden van onze bezoekers?
Triage, Tracken & Tracen	Welke oplossingen zijn er om te voorkomen dat besmette personen het evenement bezoeken? Hoe kunnen we de test vooraf laten plaats vinden en kunnen we eventueel achteraf makkelijk de contacthistorie achterhalen?
Sneltesten	Is het mogelijk ter plaatse te testen alvorens bezoekers toegang te verlenen en hoe kan het testresultaat verwerkt worden bij de toegangscontrole?
Luchtkwaliteit	Welke rol speelt de luchtkwaliteit, hoe kunnen we die beïnvloeden en welke rol spelen de omstandigheden van het evenement? Is het bijvoorbeeld indoor of outdoor, hoe is de luchtbehandeling geregeld.
Dynamiek	Welke rol speelt de dynamiek van het evenement in het verspreidingsgevaar? Hierbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar contactduur en contactmomenten, maar ook of een evenement seated of non-seated is. Tevens is hier aandacht voor de invloed van bijvoorbeeld juichen en zingen door de bezoekers.
Persoonlijke maatregelen	Hoe dragen persoonlijke maatregelen bij aan een veilige omgeving en zijn hier extra oplossingen denkbaar en wenselijk? Bijvoorbeeld het gebruik van een mondkapje, handen wassen of het desinfecteren vallen hier onder.
Oppervlakte hygiëne	Welke rol speelt oppervlakte besmetting bij evenementen en hoe kunnen we de kans hierop minimaliseren? Wat kan er gedaan worden door middel van zaken als schoonmaak, UVC, desinfectie.
Kwetsbare groepen	Zijn er demografische verschillen in besmettingsrisico’s en hoe kunnen we deze onderscheiden bij evenementen? Speelt bijvoorbeeld leeftijd een rol of is het evenement gericht op bepaalde groepen.

Figuur 1
Bron: Overzicht samengesteld op basis van de pagina Bouwstenen (z.d.). Fieldlab Evenementen

De verschillende onderzoeken binnen Fieldlab

Om de bouwstenen te onderzoeken en te komen tot een risicobeheersingsmodel vindt er binnen Fieldlab Evenementen niet alleen onderzoek met testevenementen plaats.

Enquête

Op 24 augustus 2020 werd aangekondigd dat er een onderzoek zou worden uitgevoerd middels een enquête onder bezoekers van zakelijke evenementen, bezoekers van publieksevenementen en bezoekers van sportevenementen [21]

Doel van het [enquête] onderzoek is om uit te vinden hoe bezoekers van evenementen denken over de maatregelen waarover wordt nagedacht. Het geeft antwoord op de vragen: “Hoe wil de bezoeker bijdragen aan het mogelijk maken van evenementen in tijden van Corona? Welke preventieve maatregelen zien ze wel zitten en welke niet? Wanneer voelen ze zich veilig en hoe kunnen wij deze veiligheid bieden?”

bron: Fieldlab Evenementen lanceert bezoekersonderzoek (24 augustus 2020). CLICKNL. Geraadpleegd 27 maart 2021.

De resultaten van het onderzoek onder bezoekers werden op 5 oktober 2020 op de website van Fieldlab Evenementen gepubliceerd (https://fieldlabevenementen.nl/onderzoeksresultaten/). Het is vrij duidelijk dat dit onderzoek naar het draagvlak onder bezoekers voor de maatregelen niet onder de reikwijdte van WMO valt.

Laboratoriumonderzoek

Ook wordt er door TNO laboratoriumonderzoek uitgevoerd “… (… buiten de pilots) naar de uitstoot van druppels en de beheersmogelijkheden in verschillende settings”[22]. Ook het laboratoriumonderzoek zal zolang het onafhankelijk van de testevenementen kan worden uitgevoerd niet zo snel onder de reikwijdte van de WMO vallen.

Datadriven onderzoek voor risicobeheersingsmodelontwikkeling

Op basis van de berichtgeving op EventBranche.nl vinden er binnen Fieldlab nog twee onderzoeken plaats: het onderzoek met de testevenementen en het “datagedreven onderzoek naar de invloed van contactmomenten, gedrag en omgevingsfactoren op de risico’s van COVID-19” ten behoeve van de ontwikkeling van een risico analyse model door de TU Delft[23].

Aansluitend bij de pilots is statistisch /datascience onderzoek dat het Fieldlab uitvoert in samenwerking met de TU-Delft (leerstoel Safety Science). In dit onderzoek wordt deskresearch uitgevoerd naar bestaande databronnen die worden aangevuld met uit te zetten vragenlijsten. Het doel is om de besmettingsrisico’s van evenementen zo goed mogelijk in kaart te brengen en te vergelijken met andere situaties. In de opzet van het onderzoek wordt uitgegaan van het categoriseren van interacties op basis van het risico van de interactie.

bron: Fieldlab Evenementen: welke testen, onderzoeken en vragen worden uitgevoerd? (14 februari 2021). EventBranche.nl. Geraadpleegd 27 maart 2021.

De beschikbare informatie wekt de indruk dat het datagedreven onderzoek ook als zelfstandig onderzoek uitgevoerd kan worden en niet perse afhankelijk is van de onderzoeksgegevens van de testevenementen. Daartegenover, “[de] pilots dragen [wel] bij omdat er een duidelijker beeld komt van contactmomenten en -duur, wat inzichten op het gebied van risicovolle interacties oplevert”[24].

De vraag of we het onderzoek met de testevenementen en het datagedreven onderzoek als twee separate studies kunnen beschouwen of dat we bezig zijn met het “salami slicen” van het onderzoeksprotocol, kan ik op basis van de beschikbare informatie niet beantwoorden.

Omdat er gebruik wordt gemaakt van “bestaande databronnen, aangevuld met uit te zetten vragenlijsten” en er verder niet veel bekend is over de samenhang met de testevenementen, beschouw ik het datagedreven onderzoek vooralsnog als een onderzoek dat op zichzelf staat[25]. Neemt niet weg dat ik het in mijn achterhoofd houd, want welke bestaande databronnen gaat men dan gebruiken? En onder wie worden de vragenlijsten uitgezet? Kortom, ‘the jury is still out’.

Onderzoek met testevenementen – de pilots

Het onderzoek met de testevenementen speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling en validatie van de bouwstenen:

Om stappen vooruit te kunnen doen is het belangrijk om maatregelen op korte termijn wetenschappelijk te laten valideren. Om dit te kunnen doen is het van belang om dit in real-life settings te doen, in concrete pilots tijdens live-evenementen; op een gecontroleerde, veilige en betrouwbare manier. Het uitgangspunt is het testen of onderzoeken en analyseren van handelingen, (technologische) oplossingen en specifieke activiteiten (bouwstenen genoemd) die representatief zijn voor bepaalde veelvoorkomende situaties.

De validatie van bouwstenen en de lessen die getrokken worden uit de pilots op locatie kunnen de branche helpen de toetsingskaders van het Rijk te verfijnen en te nuanceren, voorstellen te doen voor de Corona-routekaart en maatregelen/bouwstenen verder te ontwikkelen.

bron: Bouwstenen (z.d.). Fieldlab Evenementen

Een visuele weergave van de ontwikkelings- en validatiecyclus is te vinden op de website van Fieldlab (https://fieldlabevenementen.nl/bouwstenen/).

Op de pilot events zelf gelden sets aan maatregelen waarvan experts verwachten dat zij een acceptabel risico opleveren. Deze sets aan maatregelen worden getoetst op basis van een expert judgement methode onder begeleiding van de TU-Delft … .

bron: Fieldlab Evenementen: welke testen, onderzoeken en vragen worden uitgevoerd? (14 februari 2021). EventBranche.nl. Geraadpleegd 27 maart 2021.

In de opzet van het onderzoek wordt uitgegaan van het categoriseren van interacties op basis van het risico van de interactie. De pilots dragen bij omdat er een duidelijker beeld komt van contactmomenten en -duur, wat inzichten op het gebied van risicovolle interacties oplevert.

bron: Fieldlab Evenementen: welke testen, onderzoeken en vragen worden uitgevoerd? (14 februari 2021). EventBranche.nl

Type evenementen

Voor de toepassing van de bouwstenen wordt er ook gekeken naar verschillende typen evenementen. Hiertoe worden er door Fieldlab vier typen evenementen van elkaar onderscheiden:

Type evenement	Gedrag	Plaatsing	Aantal bezoekers	Voorbeelden	Uitvoering/Testevenement
I. Binnen passief	Bezoekers zijn rustig, beheerst en/of zakelijk.	Bezoekers hebben een toegewezen of vrije zitplaats.	500	Zakelijke bijeenkomst, congres, beurzen, theater, musical, circus, bioscoop en klassiek concert.	Theater & Congres – De Jaarbeurs Utrecht > Back to Live Zakelijk (15 februari) > Guido Weijers (20 februari)
II. Binnen actief	Bezoekers zijn enthousiast en uiten zich mogelijk door te juichen of te zingen.	Bezoekers hebben een toegewezen zitplaats en/of staan.	1.300	Concert en een indoor sportwedstrijd.	Concert & Dance event – Ziggo Dome Amsterdam > Dance-event (6 maart) > Concert André Hazes (7 maart)
III. Buiten actief	Bezoekers zijn enthousiast, gezellig en uitbundig.	Bezoekers hebben een toegewezen zitplaats en/of staan.	1.500	Outdoor concert en een voetbalwedstrijd.	Sport – Voetbalstadion > N.E.C. Nijmegen – De Graafschap (21 februari) > Almere City FC – SC Cambuur (28 februari)
IV. Buiten actief festival	Bezoekers zijn enthousiast, gezellig en uitbundig en uiten dat door te dansen, lachen en praten.	Bezoekers staan, lopen rond en hergroeperen op verschillende plekken.	2.500 – 5.000 (festival met 3 to 4 areas)	Festival en kermis.	Festivals – Walibi Holland Biddinghuizen > Dance-festival ( 20 maart) > Popfestival ( 21 maart)

Figuur 2
bronnen: Overzicht samengesteld op basis van de pagina’s Type evenementen (z.d.). Back to Live, en Fieldlab duidt belang test evenementen: beslissingen voor 1 januari noodzakelijk om miljardenverlies te voorkomen (15 oktober 2020). EventBranche.nl. Beide geraadpleegd 27 maart 2021.

Overheid en regelgeving

Het plan van de evenementensector om op een veilige en verantwoorde wijze evenementen te organiseren geniet ook de steun van het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen (OCW), het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), het ministerie van Justitie & Veiligheid (JenV) en het ministerie voor Economische Zaken & Klimaat (EZK)[26] [27]. Steun die ertoe heeft geleid dat er op 29 januari 2021 een ministeriële regeling kwam om de ‘Tijdelijke regeling maatregelen covid-19‘ uit te breiden met een nieuwe paragraaf van twee artikelen om het onderzoek met de testevenementen mogelijk te maken[28] [29]:

Om het onderzoeksprogramma Fieldlab te kunnen organiseren, is het noodzakelijk een aantal van de maatregelen, zoals opgenomen in het Tijdelijk besluit veilige afstand covid-19 en de Tijdelijke regeling maatregelen covid-19 niet te laten gelden voor de praktijktesten. Artikel 6.14, eerste lid, regelt dat het verbod op evenementen niet geldt voor evenementen georganiseerd in het kader van het onderzoeksprogramma Fieldlab. Op grond van het tweede lid gelden de maatregelen, zoals opgesomd in paragraaf 2, niet.

bron: Regeling tot wijziging van de Tijdelijke regeling maatregelen covid-19 in verband met het mogelijk maken van praktijktesten voor het veilig en verantwoord organiseren van evenementen (29 januari 2021). Staatscourant 2021, 4545.

Definitie Fieldlab

Tevens voorziet de ministeriële regeling de ‘Tijdelijke regeling maatregelen covid-19’ van een definitie van Fieldlab:

In artikel 6.13 [van de Tijdelijke regeling maatregelen covid-19] is een definitie opgenomen van Fieldlab. Uit de begripsbepaling volgt dat het moet gaan om een publiek-privaat onderzoeksprogramma. Dit onderzoeksprogramma moet tot doel hebben via praktijktesten kennis te vergaren over het virus, de epidemie en de bestrijding daarvan, met het oog op de mogelijkheden voor een veilige en verantwoorde organisatie van evenementen. De maatregelen die een veilige en verantwoorde organisatie van evenementen borgen, kunnen op termijn als voorwaarden worden gesteld aan de organisatie van evenementen (via het maatregelenpakket, het toetsingskader voor het verlenen van evenementenvergunningen en door opname in de veiligheidsprotocollen van de sector).

bron: Regeling tot wijziging van de Tijdelijke regeling maatregelen covid-19 in verband met het mogelijk maken van praktijktesten voor het veilig en verantwoord organiseren van evenementen (29 januari 2021). Staatscourant 2021, 4545.

In artikel 6.13 van de ‘Tijdelijke regeling maatregelen covid-19’ wordt ‘Fieldlab’ als volgt gedefinieerd:

In deze paragraaf wordt verstaan onder Fieldlab: het publiek-privaat onderzoeksprogramma, waarin het Rijk, het bedrijfsleven en de wetenschap samenwerken, om via praktijktesten kennis te vergaren over het virus SARS-CoV-2, de epidemie en de bestrijding daarvan, met het oog op het vergroten van de doelmatigheid van maatregelen ter bestrijding van de epidemie en mogelijkheden voor het veilig en verantwoord organiseren van evenementen.

bron: Artikel 6.13 Onderzoeksprogramma Fieldlab, Tijdelijke regeling maatregelen covid-19 (geraadpleegd 4 maart 2021). Overheid.nl. Geraadpleegd 28 maart 2021.

De onderzoeksvragen nader uitgewerkt

Voor elk van de bouwstenen zijn er onderzoeksvragen opgesteld die mede (of voornamelijk) met het onderzoek met de testevenementen beantwoord moeten worden. Onderstaande tabel is een kopie van figuur 1 aangevuld met informatie uit een artikel van EventBranche.nl. Deze aanvullende nadere uitwerking maakt het beeld van het onderzoek met de testevenementen ietwat completer.

Fieldlab Evenementen[30]		Volgens berichtgeving EventBranche.nl[31]
Bouwsteen	Onderzoeksvraag	Onderzoeksvragen	Gegevens verzameling	Uitvoering	Ondersteuning
Gedrag	Op welke wijze kunnen wij het gedrag beïnvloeden van onze bezoekers?	Houdt de bezoeker zijn mondkapje op? > Werkt het stimuleren van wenselijk gedrag?Indien mogelijk, wassen de bezoekers na aankomst de handen? > Levert dit extra contactmomenten op?Gebruikt de bezoeker de handgel bij de ingang? > Werkt het stimuleren van wenselijk gedrag?	Video-analyse door DCM.	BUAS	TNO
Triage, Tracken & Tracen	Welke oplossingen zijn er om te voorkomen dat besmette personen het evenement bezoeken? Hoe kunnen we de test vooraf laten plaats vinden en kunnen we eventueel achteraf makkelijk de contacthistorie achterhalen?	Registratie > Niet alleen de koper, maar iedereen registreert (id check)Gezondheidscheck (vragenlijst) > Wijze van controle gegevens bij entree, aanvullende check op beantwoording gezondheidscheck en controle op wijziging in de status hiervan in de laatste vier uurTemperatuurmeting > Wat is de temperatuurmargeHoe groot is het percentage bezoekers die voor het evenement geweigerd wordt door: > De pretest in de 48 uur voor het event > De resultaten uit de gezondheidscheck? > De steekproef van afgenomen sneltesten > Door de temperatuurmeting bij binnenkomst?	Analyse van metingen door observatie en achteraf analyse van enquêtevragen	BUAS	TU Delft
Sneltesten	Is het mogelijk ter plaatse te testen alvorens bezoekers toegang te verlenen en hoe kan het testresultaat verwerkt worden bij de toegangscontrole?	Is de sneltest logistiek toepasbaar Zijn er afwijkingen in sneltestresultaten t.o.v. negatieve PCR testen Hoe reageren bezoekers op de test en een eventueel positief testresultaat Hoe werkt de combinatie met de validatie app voor toegang	Observatie en tijdwaarneming	Taskforce Sneltesten	RadboudUMC (Andreas Voss) in samenwerking met Prof. dr. Marion Koopmans en Prof. dr. Jan Kluytmans.
Luchtkwaliteit	Welke rol speelt de luchtkwaliteit, hoe kunnen we die beïnvloeden en welke rol spelen de omstandigheden van het evenement? Is het bijvoorbeeld indoor of outdoor, hoe is de luchtbehandeling geregeld.	Voldoet aanwezige luchtverversingssysteem aan Bouwbesluit en de RIVM richtlijn? Wat is het effect van spatschermen? Wat zijn de niveaus van ventilatie en CO2 in rust? Wat zijn de niveaus van ventilatie en CO2 tijdens verloop van het event?	Analyse rapportages Beatrix Theater/Ziggo Dome en met sensoriek CO2 metingen en andere data als temperatuur en luchtvochtigheid op locatie tijdens pilots Beatrix Theater/Ziggo Dome/Walibi. En metingen rondom uitstoot gecombineerd met spatschermen bij pilot Ziggo Dome.	TU Twente bba binnenmilieu
Dynamiek	Welke rol speelt de dynamiek van het evenement in het verspreidingsgevaar? Hierbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar contactduur en contactmomenten, maar ook of een evenement seated of non-seated is. Tevens is hier aandacht voor de invloed van bijvoorbeeld juichen en zingen door de bezoekers.	Hoe bereikt de bezoeker zijn vaste zitplaats? > Hoeveel contact met anderen > Zit iedereen ook op de eigen zitplaatsWat zijn de contactmomenten en wat is de contactduur?Wat is de dynamiek van een contact?Werken de preventiemaatregelen? > Routes en bepijling > Werkt het stimuleren van wenselijk gedrag?	Meten door middel van tags, in combinatie met video-analyse. Tijdens de onderzoeken wordt zeer nauwkeurig de afstand gemeten tussen mensen in het publiek, in combinatie met de contactduur. Dit wordt gerealiseerd met Kinexon uit München. Zij hebben UWB-tags ontwikkeld die de afstand en de contactduur tussen de tags registreert, tot op 10cm nauwkeurig. Tegelijkertijd worden intelligente video-opnamen gemaakt door Dynamic Crowd Measurement om de publiekdynamiek te analyseren.	BUAS	Bureau Franken DCM TU Delft
Persoonlijke maatregelen	Hoe dragen persoonlijke maatregelen bij aan een veilige omgeving en zijn hier extra oplossingen denkbaar en wenselijk? Bijvoorbeeld het gebruik van een mondkapje, handen wassen of het desinfecteren vallen hier onder.	Wat is de beleving ten aanzien van Mondkapje? (via Close app) Gebruik desinfectie bij toilet, bar, etc. Daadwerkelijke gebruik van maatregelen in de locatie (Videomonitoring en analyse achteraf) Gebruik desinfectie vs handen wassen (laatste is de voorkeursmethode van Rijksoverheid) Contactmomenten als gevolg van handenwassen	Meten door middel van video-analyse, in combinatie met enquête	BUAS	DCM Close app
Oppervlakte hygiëne	Welke rol speelt oppervlakte besmetting bij evenementen en hoe kunnen we de kans hierop minimaliseren? Wat kan er gedaan worden door middel van zaken als schoonmaak, UVC, desinfectie.	Op dit gebied wordt bij de pilotevenementen geen onderzoek gedaan. Deze onderzoeken vinden in afzonderlijke pilots plaats, waar dit efficiënter en effectiever plaats kan vinden.
Kwetsbare groepen	Zijn er demografische verschillen in besmettingsrisico’s en hoe kunnen we deze onderscheiden bij evenementen? Speelt bijvoorbeeld leeftijd een rol of is het evenement gericht op bepaalde groepen.	Is het juridisch houdbaar om mensen uit te sluiten van een bezoek aan evenementen, op basis van RIVM Richtlijnen kwetsbare groepen of leeftijdscategorie.		Bureau Brandeis

Figuur 3
Bron: Overzicht samengesteld op basis van de pagina’s Bouwstenen (z.d.). Fieldlab Evenementen en Fieldlab Evenementen: welke testen, onderzoeken en vragen worden uitgevoerd? (14 februari 2021). EventBranche.nl. Beide geraadpleegd 27 maart 2021.

Naast voorgenoemde onderzoeksvragen zijn er ook een aantal met betrekking tot het testen op COVID-19 opgesteld. Deze vragen kan men beantwoorden doordat alle deelnemers voor en na een testevenement door middel van een gevalideerde test worden getest op COVID-19 en de afmeldingen worden bijgehouden[32]:

Hoeveel proefpersonen vallen af voor het event en vergelijking met prevalentie percentage in leeftijdsgroep?

Hoeveel proefpersonen testen in de periode vijf dagen na afloop van het evenement positief voor COVID-19

Bron: Fieldlab Evenementen: welke testen, onderzoeken en vragen worden uitgevoerd? (14 februari 2021). EventBranche.nl. Geraadpleegd 27 maart 2021.

Proefpersonen/deelnemers: de bezoekers van de testevenementen

Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden zijn er ook deelnemers of proefpersonen nodig. De proefpersonen die nodig zijn voor de testevenementen worden door Fieldlab bezoekers genoemd.

Voor de twee voetbalwedstrijden werden er 1.500 kaarten verdeeld onder de seizoenkaarthouders van de thuisspelende club en voor de overige testevenementen moesten de bezoekers een toegangskaart kopen om deel te nemen aan het testevenement[33] [34] [35] [36] [37] [38] [39] [40].

Mensen die behoren tot een risicogroep en mensen die een pacemaker hebben zijn uitgesloten van deelname.[41]

Naast de in- en exclusiecriteria gelden er voor de bezoekers ook een aantal voorwaarden (https://www.backtolive.nl/voorwaarden/) waar ze aan moeten voldoen, zowel voorafgaande, tijdens en na het testevenement. In de voorwaarden is opgenomen dat de bezoeker zich bereid verklaart om aan een aantal voorwaarden te voldoen. Ten aanzien van de aansprakelijkheid is in de voorwaarden opgenomen:

… de geldende RIVM-maatregelen [worden] los gelaten ten behoeve van het onderzoek door Fieldlab Evenementen. De bezoeker verklaart zich akkoord met het feit dat hieruit geen aansprakelijkheid voortvloeit voor eventuele besmetting met het Covid-19 virus.

bron: Voorwaarden (z.d.). Back to Live. Geraadpleegd 28 maart 2021.

Niet alleen bevatten de voorwaarden de voorschriften die bedoeld zijn voor de bezoekers, ze maken het beeld omtrent het onderzoek ook weer wat completer:

Vooraf

De bezoeker downloadt na inschrijving of aanschaf van de toegangskaart de Close app ten behoeve van communicatie

De bezoeker wordt vooraf getest, binnen maximaal 48 uur voor aanvang van het evenement

De PCR-testen zijn gratis en vinden plaats op één van de vier door Fieldlab Evenementen aangewezen centrale locaties (Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven). Deelnemers aan de onderzoeken bij de voetbalwedstrijden kunnen de PCR-testen nabij het stadion van respectievelijk N.E.C. en Almere City FC ondergaan

De link voor het inplannen van de test en de details van de locatie volgen enkele dagen voor het event via de Close App. Om een test te kunnen inplannen en uitvoeren, is registratie van je BSN-nummer bij de testorganisatie noodzakelijk en conform Nederlandse richtlijnen verplicht, ook voor melding bij en bron- en contactonderzoek door de GGD bij een onverhoopt positieve uitslag.

Indien de bezoeker een positieve test voor COVID-19 heeft, zal hij of zij niet naar het evenement komen

De bezoeker beantwoordt naar waarheid de triagevragen, binnen 4 uur voor het evenement

Indien de bezoeker één van de vragen van de gezondheidsverklaring met ja beantwoordt, komt hij of zij niet naar het evenement

Iedere bezoeker moet persoonlijk geregistreerd zijn en bereikbaar zijn voor de organisatie

De bezoeker volgt de aanwijzingen vanuit de organisatie op, zowel aanwijzingen die per mail/app of anderszins gegeven worden voorafgaand aan, tijdens en na afloop van het evenement, als aanwijzingen die door vertegenwoordigers van de organisatie persoonlijk gegeven worden

Personen met een pacemaker zijn helaas uitgesloten van deelname, in verband met het gebruik van een ‘tag’ die van invloed kan zijn op de werking van de pacemaker

De bezoeker houdt zich aan de RIVM richtlijnenzoals die gelden voor het dagelijks verkeer (1,5 m afstand, groepsgrootte, etc)

Tijdens

Indien de bezoeker gevraagd wordt een sneltest en/of temperatuurmeting te doen, zal hij/zij hieraan meewerken

De bezoeker draagt op verzoek van de organisatie beschermende maatregelen als een mondkapje of wordt juist gevraagd om beschermende middelen achterwege te laten

De bezoeker is zich er van bewust dat hem/haar gevraagd kan worden om dichter bij elkaar te komen dan 1,5 m

De bezoeker krijgt een tag of andere detectiemiddel om haar bewegingen te registreren

De bezoeker kan door waarneming of video-analyse gevolgd worden en verklaart zich bereid dat deze beelden voor analysedoeleinden worden gebruikt

De bezoeker verklaart zich akkoord met het feit dat alle verzamelde data en videobeelden gebruikt worden voor analysedoeleinden ten behoeve van het wetenschappelijke onderzoek

Na afloop

De bezoeker wordt achteraf getest, vijf dagen na afloop van het evenement

De PCR-testen vinden plaats op één van de vier door Fieldlab Evenementen aangewezen centrale locaties (Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven). Deelnemers aan de onderzoeken bij de voetbalwedstrijden kunnen de PCR-testen nabij het stadion van respectievelijk N.E.C. en Almere City FC ondergaan

De link voor het inplannen van de test en de details van de locatie volgen via de Close App

De bezoeker houdt in de periode na het evenement (tien dagen) rekening met het feit dat er geen kwetsbare groepen worden bezocht, tot het moment dat er een negatief COVID testresultaat bekend is van de bezoeker

Als de bezoeker in deze periode positief blijkt voor COVID-19, wordt een aanvullende test gedaan om te kijken of hij of zij besmet is geraakt tijdens het evenement

De bezoeker werkt mee aan diverse enquêtes via de Close-app, die voor dit doeleinde tenminste nog drie weken na het evenement op de telefoon van de bezoeker is te vinden

bron: Voorwaarden (z.d.). Back to Live

De bezoekers worden over de voorwaarden geïnformeerd via de website van Back to Live (https://www.backtolive.nl/voorwaarden/) en via andere kanalen.

Verschillende bubbels, verschillend gedrag

Ten behoeve van het onderzoek worden de bezoekers verdeeld in een van de bubbles (groepen)[42].

Die bubbels komen niet met elkaar in aanraking. Zo heeft iedere groep een eigen ingang en een eigen wc.

Bovendien moeten mensen uit de ene bubbel zich aan andere regels houden dan de deelnemers uit een andere groep: sommigen dragen bijvoorbeeld een mondkapje tijdens het lopen of juist tijdens het zitten, anderen zitten achter een spatscherm.

bron: ‘Pre-corona gedrag’ bij eerste proefevenement, in maart volgen festivals (15 februari 2021). NOS.nl. Geraadpleegd 28 maart 2021.

Ook wordt bepaald gedrag in sommige bubbels juist aangemoedigd, zoals bijvoorbeeld juichgedrag[43] [44].

In een artikel op EventBranche.nl is grafisch weergegeven wat de deelnemers uit de verschillende bubbels tijdens zo’n testevenement zoal konden verwachten (https://www.eventbranche.nl/nieuws/fieldlab-evenementen-in-welke-22146.html)[45].

Fieldlab onderzoek WMO plichtig of niet?

De aanleiding voor deze reconstructie was de vraag of de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) van toepassing is op het onderzoek van Fieldlab Evenementen. Zonder protocol en andere ondersteunende informatie is het niet eenvoudig om een reconstructie te maken, maar met behulp van de informatie die wel publiek beschikbaar is er een aardig beeld ontstaan.

Van een aantal onderdelen van het Fieldlab project is al aangegeven dat ik van mening ben dat deze niet onder de reikwijdte van de WMO vielen (enquête, laboratoriumonderzoek). Alleen over het datagedreven onderzoek naar de invloed van contactmomenten, gedrag en omgevingsfactoren op de risico’s van COVID-19 van de TU Delft heb ik nog enige twijfel over het onderlinge verband met het onderzoek met de testevenementen.

De enige vraag die nog open staat is die of het onderzoek met de testevenementen onder de reikwijdte van de WMO valt.

Verklaring niet-WMO

In de persmap van Fieldlab Evenementen schijnt een zelf opgestelde verklaring te zitten over de WMO plichtigheid van het onderzoek[46].

Volgens deze verklaring valt het onderzoek niet onder de reikwijdte van de WMO omdat er a) geen sprake is van medisch-wetenschappelijk onderzoek (“Onze aanpak gaat niet om medische kennis, maar om gedragswaarnemingen”) en b) de deelnemers niet wordt “gevraagd andere handelingen uit te voeren dan gebruikelijk zijn bij het bezoek aan een evenement“[47]. Wel worden er bij punt b. een aantal uitzonderingen benoemd, zoals “de gevalideerde PCR test op COVID-19 voor en na het event en een mogelijke herhaling van een gevalideerde test (AG-sneltest of mits ter beschikking eNose) bij een steekproef bij binnenkomst“[48]. De test is vrijwillig maar zonder testuitslag wordt de deelnemer niet toegelaten tot het testevenement[49].

Definities – Wanneer onder de reikwijdte van de WMO?

Of een onderzoek onder de reikwijdte van de WMO valt hangt af van twee voorwaarden[50]:

er moet sprake zijn van medisch-wetenschappelijk onderzoek én
personen worden aan handelingen onderworpen of een bepaalde gedragswijze opgelegd

Medisch-wetenschappelijk onderzoek

De Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO) hanteert de volgende definitie voor medisch-wetenschappelijk onderzoek:

‘Medisch-wetenschappelijk onderzoek is onderzoek dat als doel heeft het beantwoorden van een vraag op het gebied van ziekte en gezondheid (etiologie, pathogenese, verschijnselen/symptomen, diagnose, preventie, uitkomst of behandeling van ziekte), door het op systematische wijze vergaren en bestuderen van gegevens. Het onderzoek beoogt bij te dragen aan medische kennis die ook geldend is voor populaties buiten de directe onderzoekspopulatie.’

bron: Uw onderzoek: WMO-plichtig of niet?. Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek. Geraadpleegd 28 maart 2021.

Volgens de Fieldlab onderzoekers is er geen sprake van medisch-wetenschappelijk onderzoek omdat de aanpak niet om medische kennis gaat maar om gedragswaarnemingen. Maar ook psychologisch/gedragswetenschappelijk onderzoek kan onder de reikwijdte van de WMO vallen zoals is te lezen in de CCMO-notitie gedragswetenschappelijk onderzoek en de WMO uit 2001:

De mate waarin psychologisch onderzoek met mensen ‘medisch’ is hangt in beginsel af van de definitie die voor het begrip ‘medisch-wetenschappelijk’ wordt gehanteerd. Bij gebrek aan een precieze definitie van dit begrip kan er evenwel in zijn algemeenheid van uit worden gegaan dat aan gedragswetenschappelijk onderzoek een medisch-wetenschappelijke component kan worden verondersteld wanneer dit onderzoek in beginsel tot nieuwe inzichten in de medische wetenschap cq de geneeskunst kan leiden (zie artikel 3, onder a van de WMO).

bron: CCMO-Notitie gedragswetenschappelijk onderzoek en de WMO: enkele conclusies (december 2001), pagina 1. Geraadpleegd.

Als we kijken naar de definitie van Fieldlab zoals is opgenomen in de Tijdelijke regeling covid-19 dan kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat het er sprake is van een onderwerp op het gebied van ziekte en gezondheid, en dan specifiek de preventie van besmettingen met COVID-19[51]. De onderzoeksvragen zijn gericht op het vinden van bouwstenen “die bijdragen aan preventie en reductie van het risico van verspreiding van het Covid-19 virus” waarmee t.z.t. op een veilige en verantwoorde wijze evenementen kunnen worden georganiseerd[52]. Misschien niet alle maar een deel van de onderzoeksvragen lijken mijn inziens ook op het gebied van ziekte en gezondheid te liggen.

Verder worden de gegevens op een systematische wijze vergaard en bestudeerd (wetenschappelijk onderzoek), en beoogt het onderzoek bij te dragen aan medische kennis die ook geldend is voor populaties buiten de directe onderzoekspopulatie (generaliseerbaarheid).

Daarom neig ik op basis van deze overwegingen de vraag of er sprake is van medisch-wetenschappelijk onderzoek met ja te beantwoorden.

Proefpersonen aan handelingen onderwerpen of een bepaalde gedragswijze opleggen

Het betreft misschien dan wel medisch-wetenschappelijk onderzoek, een onderzoek valt pas onder de reikwijdte van de WMO als aan beide voorwaarden is voldaan. De vraag die nog beantwoord moet worden is of de bezoekers (of deelnemers) aan handelingen worden onderworpen en/of een bepaalde gedragswijze krijgen opgelegd.

De bezoekers worden in verschillende groepen ingedeeld (bubbels). Binnen elke groep gelden er andere voorschriften denk aan wel/geen vaste stoel, wel/geen mondkapje. En binnen sommige bubbels wordt bepaald gedrag ook aangemoedigd. Bezoekers moeten zich voor- en na het evenement laten testen op een door de organisatie aangewezen locatie, en ook bij de entree worden steekproefsgewijs deelnemers aan een sneltest of temperatuurmeting onderworpen[53]. De deelnemers moeten vooraf de Close App installeren en ontvangen via deze app de instructies die bij de bubbel horen waaraan zij zijn toegewezen[54]. Ook het inplannen van de testen voor en na het evenement verloopt via de app en de deelnemer ontvangt via de app “multiple in-chat surveys” die zij volgens de voorwaarden moeten beantwoorden. Tijdens het evenement dragen de bezoekers een tag en hun bewegingen worden ook op video vastgelegd en geanalyseerd (gedrag, naleving voorschriften, contactduur en afstanden)[55] [56]. Ook dient de bezoeker een periode na het evenement (tien dagen) geen kwetsbare groepen te bezoeken totdat er een negatief COVID testresultaat bekend is. Mocht de bezoeker in de voorgenoemde periode wel positief testen op COVID-19 dan volgt er een aanvullende test om te kijken of zij besmet zijn geraakt tijdens het testevenement.

Ik denk dat hiermee de vraag of de bezoekers (of deelnemers) aan handelingen worden onderworpen en/of een bepaalde gedragswijze krijgen opgelegd zichzelf heeft beantwoord. Het zijn als je het mij vraagt in ieder geval geen handelingen die “gebruikelijk zijn bij het bezoek aan een evenement”[57].

Of heb ik misschien de memo gemist dat het huidige ‘nieuwe normaal’ het “oude normaal” permanent vervangt?

Inbreuk op lichamelijke en/of psychische integriteit

Als aan beide voorwaarden wordt voldaan kan het zijn dat een onderzoek toch niet onder de reikwijdte van de WMO valt. Het maakt daarbij ook niet uit of er wel of niet wordt gerandomiseerd. Op haar website haalt de CCMO een aantal voorbeelden aan:

Onderzoek waarbij een proefpersoon eenmalig urine moet inleveren, valt meestal niet onder de WMO. Maar onderzoek waarvoor bijvoorbeeld drie weken lang urine moet worden ingeleverd wel.

bron: Uw onderzoek: WMO-plichtig of niet?. Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek. Geraadpleegd 28 maart 2021.

Bij een onderzoek worden proefpersonen gerandomiseerd tussen het gebruik van matras A of B in hun bed ter voorkoming van doorligwonden. Hierbij is geen sprake van het opleggen van een gedragsregel in de zin van de WMO. Het gebruik van een ander matras wordt namelijk niet beschouwd als een inbreuk op de lichamelijke en/of psychische integriteit van de proefpersoon. Dergelijk gerandomiseerd onderzoek is niet WMO-plichtig, mits in het kader van het onderzoek geen andere handelingen worden opgelegd (bijvoorbeeld bloedafnames).

bron: Uw onderzoek: WMO-plichtig of niet?. Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek. Geraadpleegd 28 maart 2021.

Wat centraal staat in de aangehaalde voorbeelden is in hoeverre er sprake is van een inbreuk op de lichamelijke en/of psychische integriteit van de proefpersoon.

Als ik dit vertaal naar het Fieldlab onderzoek en kijk naar alle handelingen die de bezoeker ondergaat en de gedragswijzen die hem/haar worden opgelegd, dan ben ik geneigd te zeggen dat de onderzoekshandelingen geen inbreuk maken op de lichamelijke en/of psychische integriteit van de deelnemer.

Overwegingen

Het observeren en de vragenlijsten vind ik nog niet zo heel spannend. Het dragen van mondkapjes is onder de huidige omstandigheden ook niet zo’n probleem, en het dragen van tags ten behoeve van de onderzoeksvragen over de bezoekersdynamiek lijkt mij ook niet zo heel bezwaarlijk. De enige onderdelen waar je over zou kunnen discussiëren zijn de verplichte PCR-testen voor en na het evenement, de kans dat de bezoeker onderdeel is van de steekproef die bij de ingang van het evenement een temparatuurmeting/sneltest (eventueel middels de eNose) ondergaat, het meewerken aan nader onderzoek bij een positieve test, en het onthouden van contact met kwetsbare mensen tot 10 dagen na het evenement totdat de bezoeker negatief test.

Er wordt géén bloed afgenomen, mensen die niet zonder contact kunnen van een kwetsbare dierbaren zullen vermoedelijk snel afhaken na het lezen van de voorwaarden, en de PCR- en sneltesten beginnen voor een groot deel van de bevoling gemeengoed te worden. En willen de geïnteresseerden dit niet dan hebben ze vooraf de keuze om wel of niet deel te nemen. Wel brengt men mensen in de situatie waarin een aantal bekende RIVM gedragsnormen rond COVID-19 worden losgelaten. Het vooraf testen van deelnemers verlaagt het risico op besmetting tijdens een evenement en het risico zal in die zin misschien niet groter zijn dan het risico op besmetting terwijl men wacht om een supermarkt te betreden.

Op basis van deze overwegingen ben ik van mening dat het onderzoek met de testevenementen niet onder de reikwijdte van de WMO valt.

Slot

Dus ik deel de conclusie van Fieldlab Evenementen, ik baseer het alleen op een andere onderbouwing.

Was het daarom onzinnig om mijn tijd te spenderen aan deze reconstructie van het Fieldlab onderzoek? Ik denk van niet. De reconstructie laat zien dat het niet altijd eenvoudig is om aan de hand van een onderzoeksvoorstel te beoordelen of het onderzoek onder de reikwijdte van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen valt of niet. En omdat het mensenwerk betreft kan het zijn dat iemand anders op basis van dezelfde informatie toch tot een andere conclusie komt. Ook vormt de reconstructie een reminder waarom je onderzoeksprotocollen maar beter wél vooraf kunt openbaren.